"Gombrowicz - loading. Esej o formie życia" Grzegorz Jankowicz - recenzja

W dzikim nurcie życia

 

Nie dajcie zmylić się niewielką objętością eseju Jankowicza. Autor doskonale wykorzystuje te niepozorne 150 stron, by opowiedzieć nie tyle o samym Gombrowiczu i jego Kronosie, co właśnie o tytułowej formie życia.

Esej Jankowicza jest pierwszym tomem serii poczekalnia.O – przedsięwzięciem Wydawnictwa Książkowe Klimaty i Teatru Polskiego we Wrocławiu. Na stronie wrocławskiego teatru czytamy: Inspiracją dla proponowanych książek będą spektakle – jako punkt wyjścia do poruszenia najciekawszych zjawisk teatralnych, ale także problemów współczesnego świata, polityki, ekonomii, kultury. Gombrowicz – loading doskonale wpasowuje się w założenia serii, wychodząc od spektaklu Krzysztofa Garbaczewskiego  i płynnie przechodząc w rozważania nad tekstem Gombrowicza rozpatrywanym w kontekście dwóch greckich pojęć – zoē oraz bios.

Pytanie, od którego autor eseju rozpoczyna swój wywód jest proste i jak najbardziej zrozumiałe w świetle wydania prywatnych zapisków Gombrowicza – Kronosa (choć w wydanym przez Wydawnictwo Literackie dziele Gombrowicza Jerzy Jarzębski proponuje odmianę Kronosu [jako abstraktu], Jankowicz od początku odczytuje tytuł jako odwołanie do mitologicznego tytana, dlatego używa odmiany Kronosa). Autor pragnie dowiedzieć się w jakim celu Gombrowicz skrupulatnie notuje wszystkie swoje seksualne ekscesy, choroby, zakupy, lektury czy wizyty w kawiarniach? Czym jest ów Kronos, który wywołał taką burzę w kręgach literackich? Oczywiście Jankowicz nie odpowiada wprost, lecz obudowuje istotę zapisków kolejnymi odwołaniami kulturowymi, zaczynając od powieści Dickensa Nasz wspólny przyjaciel, a właściwie jednym epizodem, w którym ledwie żywy oszust, Rogal Riderhood, przyniesiony zostaje do gospody przez niegdyś pogardzających nim rybaków. Złączeni w chęci pomocy mieszkańcy zdają się nie łączyć iskierki życia z ciałem Rogala, lecz z czymś znacznie większym, nagim życiem. Autor eseju wychodzi od tej metaforycznej sceny, by przejść do dwóch pojęć, które zajmują go najbardziej, a mianowicie zoē i bios.

---

Pierwsze odnosiło się do wszystkich istot żywych, niezależnie od ich gatunku czy rodzaju(...) Istnienie takie postrzegane było jako pozbawione cech dystynktywnych. Było to życie „bez właściowości”. (...) Dla odmiany słowo bios odnosiło się do konkretnej egzystencji, np. osoby, która ma określoną tożsamość(...)

---

Bios przyrównane zostaje do formy, ubrania narzucanego na istnienie – czy też, co możemy dopowiedzieć sobie sami, do gombrowiczowskiej gęby. Zoē jest zaś anty-śmiercią, bezkresnym rozszalałym oceanem, czarną tonią bez końca i początku. Choć autor eseju rozpatruje te dwa pojęcia szeroko, czytelnikowi sam narzuca się dramat, jaki wyłania się z twórczości Gombrowicza – utonąć w oceanie niepojętego, czystego życia czy przybrać zbyt ciasny, nie pasujący strój formy.

Gdzie w tym wszystkim znajduje się Kronos? Dokładnie po środku. Jankowicz sięga po metaforę wprost z Dziennika, która zdaje się idealnie określać zapiski Gombrowicza: łyżka, którą próbujemy zaczerpnąć zupy życia, dziurawy czerpak zanurzany w oceanie zdarzeń i doświadczeń. Widzimy więc wyraźnie, że pomimo próby odseparowania formy (Dziennika) od czystego życia (Kronosa), zapiski autora Kosmosu nadal pozostają zapośredniczone w owej znienawidzonej formie, w języku, tekście, który, jak mówi Jankowicz, może być tylko mediacją pomiędzy tymi dwoma rzeczywistościami.

Moja ocena:

 

Za możliwość przeczytania eseju dziękuję wydawnictwu:

 

Autor: Jankowicz Grzegorz

Tytuł: Gombrowicz – loading. Esej o formie życia

Wydawnictwo: Książkowe klimaty

Liczba stron: 152

Gatunek: esej