"Opowieść o rzeczywistym człowieku" Pavel Vilikovský - recenzja

O naiwności i innych grzechach

A człowiek rzeczywisty to taki, którego boli – czytamy na wstępie Opowieści o rzeczywistym człowieku Pavela Vilikovskiego. Cytat ten jest jednak przewrotny, tak samo jak jego autor. Czy bohater powieści jest tytułowym człowiekiem rzeczywistym?

Wszystko zaczyna się od dziennika, urodzinowego prezentu od syna. Pierwsze wpisy świadczą nie tylko o braku wprawy w tworzeniu tego typu zapisków, ale także wiary w sensowność całego przedsięwzięcia. Z czasem nastawienie naszego bohatera zmienia się. Choć wie, że nie jest żadnym de Gaullem ani Churchillem, którzy pisali i wydawali swoje wspominki, postanawia prowadzić dziennik z myślą o synu. W ten sposób pragnie przekazać mu wartości, którymi powinien kierować się w życiu. Opisuje więc swoją pracę (w której akurat otrzymuje awans), życie domowe – smutne i nudne, a także zaskakujący i niespodziewany romans z najpiękniejszą kobietą w zakładzie. W natłoku wydarzeń ten nieszczęsny głupiec nie zauważa, że każdy kolejny dzień zbliża go do klęski.

Nazwanie bohatera nieszczęśnikiem jest określeniem raczej na wyrost. Chociaż niewątpliwie wpada on w pułapkę systemu oraz kobiecych wdzięków, robi to z głupoty a także, co jest chyba jeszcze gorsze, przekonania o swojej ważności. Jego naiwność połączona z rozbuchanym ego stanowi mieszankę wybuchową, która początkowo może czytelnikowi wydać się zabawna, szybko jednak przerodzi się w szczerą i niekontrolowaną niechęć w stosunku do bohatera. I o to właśnie chodzi. Nie współczujemy, nie ostrzegamy go po cichu, by nie robił kolejnego durnego błędu – przyglądamy się, próbujemy zrozumieć mechanizm. To odseparowanie czytelnika od głównego bohatera, wykreowanie go w sposób całkowicie uniemożliwiającym utożsamienie się z nim, okazuje się niesamowicie pomocne podczas analitycznej lektury.

Dla faceta życie to walka i zgodnie z tym się zachowuje. Pokazuje, co w nim jest, to znaczy, jeśli rzeczywiście jest bojownikiem. No i tak już jest, że kobiety lubią bojownika, wyczują go na kilometr i lecą do niego jak pszczoły do miodu, więc czemu nie miałby sobie pozwolić na odrobinę radości?

Bohater uważa się za prawdziwego mężczyznę, bojownika, który nie daje się kobiecie wodzić za nos. Jego rozważania dotyczące płci przeciwnej, pełne szowinistycznych idei, łączą się nierozerwalnie z romansem, w który się wdaje. V. – Vikina – femme fatale wykorzystująca wdzięki, by dostać to, czego pragnie, jest jednym z elementów, które doprowadzają naszego bohatera do ruiny. Przechodzący przez kryzys wieku średniego mężczyzna, niezadowolony z pożycia seksualnego z żoną (która jest nie dość, że głupia, to i gruba – przez dobrobyt, będący oczywiście jego zasługą), przenosi swoje pragnienia na niedostępną wcześniej koleżankę z pracy, która uświadamia go o jego wyższości nad resztą pracowników. Niszczącą siłą V. okazują się przede wszystkim słowa, które wkradają się do umysłu bohatera i potwierdzają jego i tak już silne przekonanie o swojej niesamowitości, szlachetności i – co ważne – męskości. Spora część powieści Vilikovskiego kręci się właśnie wokół tego pojęcia. Bo to idea prawdziwego faceta, dbającego o pieniądze i rozkochującego w sobie kobiety, nierzadko podsyca głównego bohatera. Łatwo jednak gubi się on w anachronicznym postrzeganiu ról społecznych, wyznaczanych wyłącznie na podstawie płci.

Ten bezimienny mężczyzna, pozbawiony przez autora wszystkiego – nawet nazwiska, cech charakterystycznych – jest idealnie wręcz odmalowanym przykładem naiwniaka chętnie bratającego się z komunistami, próbującego dopchać się do koryta jednocześnie sądząc, że zupełnie nic mu nie grozi. Wierząc, że ustrój nigdy się nie zmieni, a podjęte przez niego decyzje mogą wpłynąć na życie wyłącznie pozytywnie, coraz silniej zanurza się w polityce, która nie ma dla niego żadnego znaczenia. Jest dobra jak każda inna, w której można się ustawić. Czy więc jest on człowiekiem rzeczywistym, którego boli? Nie. Nasz bohater został odseparowany od uczuć wyższych, które dopuszczają odczuwanie bólu. Mimo że traci wszystko, czuje się oszukany i nie odnajduje w tym swojej winy. Przekonany o swojej nieomylności bohater szybko otrząsa się po stracie nie zauważając przy tym, że znajduje się w sytuacji bez wyjścia.

Czytając Opowieść o rzeczywistym człowieku doszłam do wniosku, że gdyby Winston Smith z Roku 1984 Orwella był oddanym członkiem partii, jego dziennik wyglądałby właśnie tak, jak powieść Vilikovskiego. Byłby tak samo małostkowy i przekonany o własnej racji jak nasz bohater, tak samo pozbawiony moralnego kręgosłupa i tak samo głupi. Wiemy jednak, że Winston to prawdziwy rzeczywisty człowiek, bohater powieści Vilikovskiego jest zaś jedynie  człowiekiem-gliną – gotowym do obróbki. 

Moja ocena: 7/10
 

Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu

Autor: Pavel Vilikovský 

Tytuł: Opowieść o rzeczywistym człowieku

Liczba stron: 271

 

Tłumaczenie: Tomasz Grabiński

 

Wydawnictwo: Książkowe Klimaty