Nowa twarz Czerwonego Kapturka

Baśń, jako jeden z najstarszych gatunków literackich, nierzadko stanowi bazę dla tekstów kultury oraz popkultury, które szczególnie upodobały sobie korzystanie zarówno z magii i sił nadprzyrodzonych, jak i stałych wątków baśniowych, jak na przykład motyw walki dobra ze złem czy wędrówki. Nic więc dziwnego, że podczas zapoznawania się z utworem literackim bądź filmem czy animacją, które z wielką chęcią korzystają z wątków baśniowych, przyjmujemy je niemal podświadomie, traktując jako coś naturalnego, istniejącego w kulturze od wieków. Przykładowo – spór dobra i zła zauważamy w książkach Tolkiena czy J. K. Rowling, bajkach Disneya, filmach takich jak Labirynt Fauna, czy wreszcie komiksach, wykorzystujących postać superbohatera zwalczającego szeroko pojęte zło. Motyw ten spotykamy na każdym kroku, niezastanawiając się nad jego genezą, pojmując go jako pewne przedstawienie archetypicznych zachowań, występujących zarówno w wytworach kultury wysokiej jak i niskiej.

Inaczej postrzegamy bezpośrednie odwołania na baśni, wykorzystanie postaci czy wydarzeń, które kojarzymy z konkretnymi historiami. Można traktować je jako aluzje literackie, swoiste mrugnięcie okiem do odbiorcy, który doskonale zna te przekazywane przez pokolenia opowieści. Bez żadnego problemu rozpoznajemy więc baśń o Kopciuszku w uwspółcześnionej wersji, jaką jest film Pretty Woman, czy kolejne wariacje na temat Królewny Śnieżki, które coraz trudniej zliczyć. Zarówno film jak i bajka chętnie korzysta z najpopularniejszych wersji literackich znanych wszystkim baśni, modyfikując treść do potrzeb odbiorcy.

Odmienne odczytanie baśni zauważyć można analizując różnego rodzaju gry – komputerowe czy przeznaczone na konsole. Świadomie czerpią one z baśniowych konstrukcji, wykorzystując łączenie elementów świata realnego z magicznym, przejmując motywy i korzystając z artefaktów. Wyróżniamy w nich postaci ze świata nadprzyrodzonego jak krasnale, syreny, elfy, wróżki i mówiące zwierzęta, ludzi obdarzonych niesamowitymi mocami lub posiadających magiczne przedmioty. Rzadko jednak zdarza się, by twórcy gier komputerowych korzystali z konkretnej baśni, używając jej jako podstawy do ukazania kluczowych wydarzeń, a tym bardziej wykorzystując jej fabułę. Chętniej bazują na literaturze (gry o Harrym Potterze, Wiedźminie czy rozgrywające się w świecie Metro 2033 odniosły niemały sukces) bądź filmie.

Między innymi tym różni się gra The Path – Ścieżka od innych gier korzystających z baśniowych konwencji. Studio Tale of Tales, znane z niekonwencjonalnych gier krążących wokół tematyki śmierci, postanowiło wykorzystać historię Czerwonego Kapturka i wyciągnąć z niej wszystko to, co w świecie znanym nam z baśni Perraulta i braci Grimm wydaje się najmroczniejsze. Gatunkowo możemy ją określić jako horror, choć prócz kilku elementów wyraźnie nastawionych na wystraszenie bądź przytrzymanie w napięciu gracza, jak na przykład mroczna atmosfera lasu czy niepokojąca muzyka, nie ma w The Path miejsca na typowe zabiegi budzące grozę. W tym przypadku strach jest raczej podświadomy, co niewątpliwie poczytać możemy jako element upodabniający tę grę do baśni. The Path to bez wątpienia gra nietypowa, bazująca przede wszystkim na emocjach i lękach gracza, lecz nie jej unikalność a wyraźna funkcja inicjacyjna, skłoniła mnie do rozważań nad baśniowością tej produkcji. 

The Path, korzystając z historii Czerwonego Kapturka, który poproszony zostaje o odwiedzenie babci w jej domku, spełnia najważniejsze założenia baśni – bawi (choć w niewątpliwie pokrętny sposób), uczy i przestrzega. Chociaż schematy te zostają wprowadzone w życie, to nie trudno zauważyć, iż prawa rządzące grą znacznie różnią się od tych, które znamy z baśni. Odwrócenie wartości dokonuje się na rzecz odbiorcy. Baśń, przeznaczona dla młodszego słuchacza, koncentruje się przede wszystkim na wyrobieniu odruchów obronnych – w tym przypadku na przestrodze, iż nie wolno schodzić ze ścieżki, lecz iść prosto do domku babci. Gra z kolei skierowana jest do znacznie starszego odbiorcy. Jej konstrukcja nie zachęci bowiem dziecka do zapoznania się z nią. Dzięki temu twórcy mogli przeprowadzić zabieg swoistego dopełnienia historii Czerwonego Kapturka poprzez odwrócenie wartości – tym razem bohaterkami (Czerwonych Kapturków jest bowiem sześć) są dorastające dziewczęta, które otrzymują od matki doskonale znane nam polecenie: idź do domku babci i nie schodź ze ścieżki. The Path rządzi się jednak własnymi prawami, dlatego gdy słuchamy się rady matki, nasza gra kończy się fiaskiem tuż po dotarciu do domku babci.

Wykorzystując wątek tytułowej ścieżki, bezpiecznej drogi prowadzącej do domku babci, twórcy wprowadzają najważniejszą funkcję, która kieruje całą grą, a mianowicie funkcję inicjacyjną. Oczywiście zauważamy ją także w baśni, gdyż podróż Czerwonego Kapturka, która kończy się przechytrzeniem złego wilka, jest w rzeczywistości historią o dorastaniu, mającą na celu wprowadzić dziecko w okres dojrzewania, pełen obowiązków i pokus, których należy unikać. The Path zmienia przekaz baśni, choć nie ucieka od nauki. Skupia się jednak przede wszystkim na podróży jako wprowadzeniu w świat dorosłych. Realia gry znacznie różnią się od tego, co znamy z baśni. Przede wszystkim ogromne znaczenie ma tutaj liczba „Czerwonych Kapturków”. Każda z bohaterek została obdarzona zarówno charakterem jak i pewnymi słabościami, czy traumami, które powodują nimi podczas gry. Ważność wielości postaci przejawia się jednak poprzez różne odsłony wilka, który w baśni potraktowany został jako symbol niebezpieczeństwa. W grze wilk stał się spersonifikowaną słabością, odpowiadającą każdej z dziewczynek. Zabieg ten nie byłby możliwy w baśni, ze względu na jej uniwersalność, chęć dotarcia do jak największej grupy osób. The Path nie działa poprzez uniwersalizm, dlatego twórcy dokonali modyfikacji postaci, niejako rozdzielając Czerwonego Kapturka na sześć dziewczynek. Każda z nich jest różna, każda ma inne pokusy – różnorodność bohaterek umożliwia utożsamienie się z nimi, przez co przekaz gry jest dużo bardziej personalny niż przekaz baśni.

Najważniejszym punktem inicjacji jest napotkanie na swojej drodze wilka. To on determinuje dalsze wydarzenia, tak samo jak w przypadku baśni. Spotkanie wilka jest najważniejszym punktem podróży Czerwonego Kapturka, gdyż właśnie ono ma symbolizować fascynację złem, którą należy zwalczyć. Jednak w The Path mamy do czynienia z odwróconymi wartościami. Skoro ścieżka prowadzi do przegranej, musimy ulec pokusie wejścia do lasu, w którym prędzej czy później napotkamy swojego wilka. W tym przypadku nauka płynie nie ze słów matki i końcowych wydarzeń stanowiących morał, lecz z doświadczenia, którego dostarcza spotkanie ze spersonifikowanym wilkiem. Zapewne The Path znalazłaby ogromnego zwolennika w osobie Bruna Bettelheim’a, który w wilku upatrywał destrukcyjnej natury męskiej (najprawdopodobniej ojca). W grze wilk jest najczęściej utożsamiany z postacią męską, silną i dominującą, a przez to pociągającą. Jednak nie każda z dziewczynek ulega wilkowi-mężczyźnie, jest on przeznaczony tylko dla tych najbardziej dojrzałych, gotowych do podążenia za zgubnym męskim wpływem. Młodsze dziewczynki odnajdują wilka w groźnych zabawach, mogących prowadzić do śmierci.

I tym właśnie kończy się gra – wygraną w formie zakończenia życia i poznania tajemnic dziewczynek, ich traum i lęków. To, co zostało niedopowiedziane w baśni, w grze staje się aż nazbyt wyraźne. Zabawa z wilkiem może skończyć się tragicznie. Jednak pójście do domku babci prostą, jasną ścieżką, nie jest tak fascynujące, jak możliwość wejścia do ciemnego lasu. The Path odnajduje lukę, którą pozostawiła baśń o Czerwonym Kapturku – nie można dorosnąć, jeśli uniknie się wilka.